De derde werkelijkheid of wel het symbolisch bewustzijn van de mens.

Hierover schreef Dr. Tjeu van den Berk, emeritus docent van de Katholieke Universiteit van Utrecht, zijn boek “Mystagogie”. Ook was dit het thema op de laatste predikantendag van de Vereniging van Vrijzinnige Hervormden in Noord-Holland, waar Tjeu de deelnemers inwijdde in het symboliseren.

Want daar gaat het om; inwijden in het geheim, oog geven voor die andere werkelijkheid. Is dat iets voor de nuchtere vrijzinnig denkende gelovige? Oordeelt u zelf.

Wat zijn symbolen en wat is symboliseren?

Alles kan voor een mens een symbool worden; een pop of knoedellapje die je als klein meisje of jongen altijd bij je moest hebben. Wie weet nog waar dat het symbool voor was? Dat kartonnen sigarendoosje van je overleden vader dat nu al 30 jaar in je bureaula ligt, een geur, een tekst, een schilderij, een film. Het maakt iets bij je los waar je verstand niet bij kan; dat is voor u of jou symboliseren. Voor ieder mens is het symboliseren een uniek en individueel proces. Wat voor de één een waardeloos kartonnen doosje is, vormt voor de ander een levende herinnering aan zijn vader.

Vanuit onze psyche vormt zich –onbewust- het symbool, onvoorspelbaar en onbeheersbaar; zo kunnen wij slechts achteraf concluderen. Als wij met ons verstand het symbool trachten te vangen in woorden, versteent het tot een dood teken; een symbool kan slechts overleven in een levende wisselwerking met ons onbewuste. Symboliseren is verbeelden.

Misschien herkent u of jij het; na een avond in de bioscoop, je ging helemaal op in de film, je maakte als het ware deel uit van die andere wereld; de wereld waarin de film zich afspeelde. Je verstand weet het; het is niet echt; je wordt niet nat van dat spattend water of zo. Maar je verstand is er nu even niet bij; dat merk je als je na afloop opstaat uit je stoel. Je staat wat “slapjes” op je benen; je hebt wat moeite terug te keren in de “werkelijkheid”. Zo'n filmervaring blijft je soms een heel leven lang bij.

Het symbolisch bewustzijn binnen het kader van de kerk.

Tjeu van den Berk gaat terug naar de eerste kerkvaders (200-400 na Chr.), die de mensen die christen werden, inwijdden in het geheim, het mysterie. Hier komt het woord “Mystagogie” (opvoeden in het geheim) vandaan.

Door de loop van de eeuwen heen is dit uitgangspunt bijna geheel verloren gegaan; in kerk en theologie kwam de leer, het dogma, centraal te staan. De bijbelse verhalen werden ontdaan van hun mythologische karakter; terwijl het mythisch denken juist de enige ingang tot religieus leven is.

Ingewijd worden in het Geheim werd verdrongen door het “van buiten leren” van dogma’s en andere leerstellingen.

Bijbelverhalen werden getoetst op hun historische grondslag, hun morele gehalte of hun conformiteit met de belijdenis van de kerk. De stem van de mythe verstomde; de mensen werden niet meer geraakt, niet meer ontroerd. Verbeelding werd meer en meer vervangen door een blindstaren op-.

Tjeu van den Berk wil ons als mens, kerk of gemeenschap opnieuw de weg wijzen naar de verbeelding of anders gezegd: het symbolisch bewustzijn. Geraakt worden in de kerk door een verhaal, een beeld, de sfeer, noem maar op, zodat je verstand even stil staat.

Even maak je deel uit van die andere werkelijkheid; de verbeelding. In de kerk? Ja, in de kerk.

Ben Sloothaak, 4^de jaars student hbo-theologie.

Tjeu van den Berk, Mystagogie – inwijding in het symbolisch bewustzijn;

uitgeverij Meinema, Zoetermeer, 2000.